Многу е тешко да се направи соодветна класификација на сите средства и агенси кои предизвикуваат тумори. Канцерогените може да ги поделиме во следниве групи:

• зрачење (јонизирачко зрачење, радиоактивни елементи, ултравиолетово зрачење),
• хемиски средства,
• исхраната,
• јатрогени хемиски средства,
• основни животни навики,
• вируси и паразити,
• фактори од работната и надворешната средина.

Зрачење - Јонизирачко зрачење

Биолошкото дејство на јонизирачкото зрачење е најдобро проучено. Тоа овозможува приближно точна проценка на опасностите за човековата популација, кои произлегуваат од него. Последиците од зрачењето не зависат од применетата доза, туку од озрачената површина и начинот на зрачењето. Леукемијата е главна малигна болест предизвикана од јонизирачкото зрачење. Главен доказ за канцерогеното дејство на јонизирачкото зрачење претставува бројот на заболените меѓу професионално изложените лица. Денес се знае дека болеста на белите дробови која била позната уште од 16 век, во Чехословачка и Германија, всушност била рак на белите дробови кој бил предизвикан од реактивните руди во рудниците. Натамошните докази се добиени по извршените атомски експлозии во Јапонија и со испитувањето на долгогодишните последици кај пациентите кои биле изложени на зрачење во дијагностички или тераписки цели. Постои богато искуство во врска со ракот предизвикан од зрачењето на човековата популација, која накратко би се состоела од:

• Кожниот карцином бил многу чест кај персоналот кои ракувал со првите рендгенски апарати, бидејќи тогаш сеуште не биле стандардизирани заштитните мерки,
• Белодробниот карцином е многу чест меѓу рударите во рудниците на цинк, ураниум и други, во споредба со останатата популација, а заради присуството на гасот радон во рудниците. Вдишувањето на гасот радон води до негово складирање во белите дробови. Радонот емитира силни радиоактивни алфа честички.
• Развојот на остеосаркомот кај работничките кои ги бојадисувале стрелките на часовниците со светлечки бои. Коскените саркоми беа едни од првите тумори кај кои се откри етиолошката поврзаност на нивното јавување со јонизирачкото зрачење. Доказ за тоа е следново. Остеосаркомите се појавија како резултат на големото производство на инструментални бројчаници и часовници во САД и Канада, веднаш по Првата Светска војна. Бројчаниците биле боени со луминисцентна боја, која содржела радиум и мезоториум, помешани со цинк сулфид. Младите работнички ги ставале четките во уста, внесувајќи го со тоа и радиумот, кој се депонирал околу непцата, предизвикувајќи радионекроза на вилицата, а исто така, и на долгите коски на рацете и нозете, како последица на апсорпцијата на радиумот преку системот за варење. Така, голем број од овие работнички, по подолг латентен период, развиле остеосарком.
  Покасно е откриено дека и надворешната зрачна терапија предизвикува појава на коскен сарком. Било утврдено дека, кај деца кај кои била спроведена зрачна терапија во пределот на коската, по одреден латентен период, се развива секунарен, зрачно индуциран остеосарком. Латентниот период е обично околу 10 години, по реализираната радиотерапија.
  Коскениот сарком е еден од најчестите секундарни тумори, кој се јавува како последица на применетата радиотерапијата во детската возраст. Тоа е и главна причина зошто радиотерапијата често се избегнува во третманот на детските малигноми.
  Најчесто овие зрачно индуцирани коскени саркоми се: остеосаркоми, а поретко фибросаркоми и малигни фиброзни хистиоцитоми.
• Висока честота на рак на црниот дроб е најдена кај пациенти кај кои е употребувано контрасното средство – торотраст.
  Торотраст (Thorotrast) е контрасно средство кое содржи ториум диоксид, кој е силен емитер на алфа-честички. Ова контрасно средство било употребувано во рендгенологијата во период од 1920 до 1950 год.
  Утврдена е поврзаност помеѓу примената на оваа супстанција и појавата на примарните малигноми на црниот дроб, пред сé, на ангиосаркомите и холангиокарциномите. Најкусиот период помеѓу изложеноста на торотраст и појавата на црнодробниот малигном е 15 години.
  Ова контрасно средство денес не се употребува.
• Кај преживеаните од атомската бомба во Хирошима и Нагасаки е забележан висок процент на леукемија и на други солитарни тумори.
• Мал пораст на инциденцата на леукемија е забележан и кај пациенти со спондилит (реуматска болест на коските), кои биле лекувани со зрачна терапија за смирување на болката.
• Кај децата кои биле озрачени во пределот на вратната регија заради бенигни состојби, како на пример хиперплазија на тимусот, туберкулозен аденит (туберкулозно воспаление на лимфните јазли) и друго, по подолг латентен период од 10-20 години се јавиле чворчиња (нодулуси) во штитната жлезда (кај 25% од озрачените деца), а околу една четвртина од нив се малигни, најчесто папиларни карциноми на штитната жлезда.
  Исто така, кај озрачените од атомска бомба во Хирошима и Нагасаки забележена е зголемена инциденца на тироидниот карцином.
  После хаваријата во нуклеарната централа во Чернобил во 1986 година, појавата на тиродниот карцином во Украина е зголемена за 10 пати.
• Забележан е пораст на инциденцата на ракот на дојка кај пациентки кои примале радиотерапија поради постпартално (после породување) воспаление на дојката.

Радиоактивни елементи

Нивото на зрачењето од природните и вештачките радиоактивни изотопи од околината е можен причинител за појава на малигните заболувања кај човекот. Затоа се препорачува радиоактивниот Ј 131 да се користи во дијагностичките цели во помали дози, а во тераписки цели не би требало да се применува кај луѓе помлади од 40 години. Ултравиолетово зрачење Во почетокот на 20 век е забележано дека кожниот карцином се јавува кај луѓе кои работат на отворено и тоа на делови од телото кои се најмногу изложени на сончевата светлина. Подоцна е утврдено дека ултравиолетовите зраци од сончевиот спектар со бранова должина од 2900-3300 А се канцерогени за кожата на животните. За да се развие кожен карцином потребни се 40 000 – 180 000 часа излагање на кожата на сончева светлина. Според податоци од литературата, 86% од кожните карциноми се локализирани на кожата на лицето и вратот. Инциденцата на кожниот карцином е најголем во седмата деценија на животот. Освен изложувањето на Сонце, кое е сé поштетно поради озонските дупки, како фактор на ризик за настанување на кожниот карцином, а кај некој и најважен фактор, е сончањето во солариум. Научниците од цел свет укажуваат дека дозата на УВ зрачење во солариумот е 2 до 10 пати поголема отколку од Сонцето. Ако при тоа се додаде дека кај нас, ниту лампите не се менуваат по пропис, ниту се користат специјални заштитни наочари за солариум (ретко кога ги има во козметичките салони), последиците од зрачењето се уште поголеми. Заблуда е дека сончањето во солариумот е побезбедно отколку изложувањето на сончевите зраци. И во двата случаи, дејството на УВ зрачење е кумулативно, а тоа значи дека со зголемувањето на времето на изложување на Сонце или со сончање во солариум, ризикот за појава на рак на кожата се зголемува.